Son zamanlarda kakao fiyatlarındaki devamlı yükseliş, çikolata maliyetlerini artırmaya devam ediyor. 2024 yılı boyunca, fiyatların ve artışın her zamankinden daha yüksek olması bekleniyor. Ancak bu artışın, genel enflasyon baskısıyla pek az bir ilişkisi var gibi görünüyor.
Kakao fiyatları neden yükseliyor? Bu HepsiVeri.com haberinde, kakao fiyatlarının orta vadeli artışını ve fiyatların nasıl bu kadar değiştiğini araştırdık.
Kakao fiyatı son 5 yılda kaç katına çıktı?
Cocoa prices have reached record levels, doubling in just three months. The increase in cocoa prices has been observed to raise the costs of chocolate production. Futures cocoa prices traded on the New York Mercantile Exchange have risen by over two times compared to the previous year. In London, cocoa was traded at a level of 5827 pounds per ton (6524 CHF), compared to 1968 pounds on the same day last year.
Bugünden tam 5 yıl önce 4 Mayıs 2019’da, kakaonun ton fiyatı 2333 dolardan işlem görürken, kakaonun fiyatı bugün (10K doları gördükten sonra düşerek) 8030 dolar civarlarında satılıyor. Bu durumda son 5 yılda, kakao fiyatı, yaklaşık 3.4 katına çıkmış oldu.
1960’dan bugüne kadar olan kakao fiyatları değişimini gösteren bir grafik yayınlayan Investing.com sitesi, kakao fiyatının 10.000 dolar seviyesini gördüğünü ve daha sonra 8028 dolara düştüğünü gösterdi. (3 Mayıs 2024)
Daha uzun süreli bir grafikle kakao fiyatlarındaki değişimi gösteren Bloomberg, kakao fiyatlarındaki 46 yıl önceki 1977 yılı rekorunun ikiye katlandığının altını çizdi. 
Fiyatlardaki artışın bir kısmı, arzın kısıtlı olmasından kaynaklanıyor. Dünya genelinde kakao çekirdeklerinin yaklaşık üçte ikisini üreten Fildişi Sahili ve Gana’da kötü hava koşulları mahsul verimini olumsuz etkiledi. Bununla birlikte, birkaç yılda bir meydana gelen El Niño fırtınası geçen yıl bölgeye mevsim dışı yoğun yağışlar ve ardından kuru sıcaklık getirdi. Uluslararası Kakao Örgütü tarafından, Nisan 2024 sonlarında yayınlanan tahminlere göre, geçen yılki sezon, önceki sezona göre yüzde 11 daha az ürün verdi.
İhraç edildikten sonra, ülkeler tarafından tedarik edilen 1961-2021 arası kakao çekirdekleri miktarları, nüfus başına şöyle. Grafiğe göre, Almanya ve Türkiye’de, kişi başına düşen kakao miktarı yaklaşık aynı. Fransa, Birleşik Krallık, ABD, Brezilya gibi ülkelerde ise bu sayı çok daha yüksek.
Aşağıdaki animasyonlu grafikte, aşağıdaki OYNAT tuşuna basarak,1961-2022 yılları arasında kakao üretim miktarlarını görebilirsiniz.
Kakao fiyatlarındaki değişim, tüketiciye nasıl yansır?
Analizciler, çikolata üreticilerinin ve markalarının yüksek maliyetleri tüketicilere yansıtacağı konusunda uyarıyor. Rabobank kakao analisti Paul Joules, bar boyutlarını küçülterek ve fiyatları artırarak kayıpları sınırlayacaklarını belirtiyor. Joules ayrıca, sade çikolataların yerini meyve ve kuruyemiş barlarının ya da çikolata yoğunluğu daha az olan diğer alternatiflerin alabileceğini söylüyor.
Ancak bu artışın geçici bir durum olduğu söylenemez. El Niño’nun kakao fiyatlarındaki artışı tetiklediği ve piyasa spekülatörlerinin vadeli işlemlere yönelmesiyle daha da kötüleştiği doğru olsa da, üretimdeki sıkıntının temelinde daha köklü yapısal sorunlar yatıyor. Bu sorunlar iklim değişikliğinden tutun, yetersiz yatırıma kadar uzanıyor. Sebep mevsim değişikliği demek, bu yüzden kolay değil.
Dünyada tüketim miktarları
Dünyada kakao tüketim miktarlarına baktığımızda, kişi başına tüketimde Türkiye ortalarda bulunuyor. Türkiye halkı için, nüfus başına kakao yılda 1 kg kadar kullanılıyor. Örneğin, bu değer Dominik’te 8.60 kg seviyesinde.
Çikolata tedarik zincirinde sorunlar
Kakao çekirdekleri yetiştirmek ve ihraç etmek, düşük marjlı ve kar miktarı değişken bir iş. Üretim miktarını yukarı taşımak daha kârlı ve istikrarlı olabilir. Ancak çoğu kakao üreticisi yeni ağaç dikmemiş ve gübre veya tarım ilacı kullanmayı göze almamıştır. Çünkü, ağaçlar yaşlandıkça daha az üretken ve hastalıklara ve olumsuz hava koşullarına karşı daha savunmasız hale gelmektedir.
Geçtiğimiz yıl bu sorunlar daha da kötüleşti. Böcekler tarafından bulaştırılan “şişmiş sürgün virüsü”nün bölgedeki kakao ekim alanlarına yayılması, ağaçların sökülmesini gerektirdi. Bununla birlikte, kakao kabuklarını çürüten bir mantar enfeksiyonu olan siyah kabuk hastalığı, geçen yaz yoğun yağışların neden olduğu nemde gelişti.
Çiftçilere tarlalarındaki ürünlere ek olarak gelir primi ödeyen sürdürülebilir çikolata markası Tony’s Chocolonely’nin CEO’su Douglas Lamont, ödemelerde sistemin değişmesi gerektiğini belirtiyor. “Aksi takdirde, bu sorun sadece büyür” diyor.
Artan girdi maliyetleri, kötü hava koşulları ve hastalıklarla karşı karşıya kalan Gana’nın batısındaki Bibiani Anhwiaso Bekwai’de bulunan 11 dönümlük arazide verim son birkaç yılda azaldı.
Özellikle Fildişi Sahili’nde yıllardır devam eden büyük kakao üretimi, genel olarak fiyatları düşük tuttu. Ancak burada nakit sıkıntısı çeken çiftçiler, kakao ekmeye yatırım yapamıyorlar.
Çiftçilerin ve sektörün geleceği
Gana ve Fildişi Sahili hükümetleri, çiftçileri sürekli düşük fiyatlardan korumak için adımlar atmıştır. Ancak bu fiyat belirleme kontrollerinin, çiftçilerin fiyatlardan daha fazla yararlanmalarını engellediği ve büyük çikolata şirketlerinin piyasayı manipüle ettiği iddia edilmektedir.
Fiyatların belirsiz olduğu ve ödemelerin çiftçilere geri dönmediği, çiftçilerin nakit sıkıntısı çektiği ve yatırım yapamadığı bir ortamda düşük tarla fiyatlarının haklı gerekçesi yok gibi görünüyor. Düşük fiyatlar, ormansızlaşmayı teşvik ederek çevresel sorunlara da yol açıyor.
Dünyanın çikolata talebi artarken, piyasa koşulları zorlaşıyor. Bu, çiftçilerin ve sektörün karşı karşıya olduğu zorlukları artırıyor. Ancak bazıları bu zorlukları fırsat olarak görüyor ve sektörün çiftçilere daha fazla ödeme yapmayı taahhüt etmesi gerektiğini savunuyor. Öte yandan, bu değişim de tek başına çözüm değil. Bu değişimin getirebileceği riskler de göz ardı edilmemeli.
Çikolata üreticileri üzerindeki etkisi nedir?
Çikolata şirketleri, artan kakao maliyetlerinin etkisini hissediyor ve bu yükü tüketicilere fiyat artışlarıyla aktarıyorlar.
Ancak, yüksek fiyatlar çikolata talebini azaltabilir. Bazı tüketiciler, çikolata daha pahalı hale geldikçe alternatif atıştırmalıkları tercih edebilirler.
Pazar payını korumak için bazı üreticiler, tariflerini daha az kakao kullanacak şekilde ayarlıyor veya ürünlerinin boyutunu azaltıyorlar. Ancak sonuç olarak, tüketiciler çikolata için daha yüksek fiyatları kabul etmek zorunda kalacaklar.
Kakao fiyatları yükselmeye devam edecek mi?
Kakao fiyatlarının yakın gelecekte yüksek kalması beklenirken, projeksiyonlar orta vadeli olarak düşmelerinin ve yaklaşık 6.000 dolar civarında stabilize olmalarının beklendiğini gösteriyor. Bazı bölgelerde kakao verimlerinin artması, böyle bir sonucu getirebilir.
Ancak, uzun vadeli çözüm, kakao tarımındaki yapısal sorunları ele almak ve gelecekte istikrarlı bir kakao arzı sağlamak için sürdürülebilir uygulamalara yatırım yapmaktan geçmektedir.
