Eşekler, binlerce yıldır insanlık tarihinin önemli bir parçası olarak karşımıza çıkıyor. Hem taşıma hem de tarım işlerinde kullanılan bu hayvanlar, birçok kültür ve ekonomide vazgeçilmez bir rol oynuyor. Ancak son yıllarda, dünya genelinde ve Türkiye’de eşek sayısının belirgin bir şekilde azaldığını görmekteyiz. Bu makalede, eşek sayısındaki bu düşüşün nedenlerini, sayısal verilerle desteklenmiş yıllara göre değişimleri, Çin’deki eşek derisi talebinin etkisini, ekonomik değişimler ve makineleşmenin bu durum üzerindeki etkilerini, köylerden göç eden insanların rolünü, sağlık ve veteriner hizmetlerinin etkisini, çevresel faktörleri, hayvan refahı ve hakları bilincinin etkisini ve mekanik tarım ve modernizasyonun rolünü başlıklar halinde inceliyoruz.
Eşeğin tarihçesi
Milyonlarca yıl önce eşekler ve atlar aynı atalara sahip olmalarına rağmen, çok farklı türler olarak evrimleşmişlerdir ve bu farklılıkları anlamak eşeklerin bakımı ve refahı için hayati önem taşımaktadır. İki farklı yabani eşek türü vardır; türün Asya kolu, Kızıldeniz’den Kuzey Hindistan ve Tibet’e kadar uzanan ve eşeğin farklı iklim, arazi ve rakıma uyum sağlamak zorunda kaldığı bir bölgeden gelmiştir. Sonuç olarak birden fazla Asya yaban eşeği türü vardır. Türün Afrika kolu, Kuzey Afrika’da Akdeniz kıyısı ile Kızıldeniz’in güneyindeki Sahra Çölü arasında bulunmuştur. Afrika eşeğinin iki ayrı türü vardı: Nubya yaban eşeği ve Somali yaban eşeği. Modern evcil eşeklerimizin hepsi bu Afrika yaban eşeklerinin atalarından gelmektedir.
Eşekler ilk olarak yaklaşık 6.000 yıl önce Kuzey Afrika ve Mısır’da et ve süt için evcilleştirilmiştir. Yaklaşık 2.000 yıl önce eşekler, ticaret malları karşılığında İpek Yolu boyunca Pasifik Okyanusu’ndan Akdeniz’e ipek taşımak için kullanılan yük hayvanları arasındaydı. Kara yolu yaklaşık 4.000 mil veya 6.400 km idi ve birkaç yıl sürdü. Yolculuğun tamamını tek bir hayvan tamamlamamış ve yolda planlanmamış çiftleşmeler gerçekleştiği için ırklar karışmış ve bugün sahip olduğumuz çok çeşitli eşek ırklarının başlangıcı ortaya çıkmıştır. Yolculuk Akdeniz’de Yunanistan, İtalya, Orta Doğu ve Mısır’da İskenderiye limanlarında son bulmuştur. Yunanistan’da eşeklerin üzüm bağları arasındaki dar patikalarda çalışmak için ideal hayvanlar olduğu anlaşıldı. Üzüm bağlarında yetiştirilmek üzere kullanılmaları Akdeniz ülkeleri üzerinden, güney ucundaki sahili Kuzey Afrika’dan sadece birkaç mille ayrılan İspanya’ya kadar yayıldı – muhtemelen Afrika yaban eşeği için bir başka giriş yolu.
Eşeklerin Kuzey Avrupa’ya taşınmasından Roma Ordusu sorumluydu. Eşekler tarımda ve yük hayvanı olarak kullanılıyordu. Romalılar, bazıları Fransa ve Almanya’nın kuzeyine kadar uzanan yeni üzüm bağlarında eşekleri kullanmışlardır. Eşekler İngiltere’ye Romalıların MS 43 yılında Britanya’yı işgal etmesiyle gelmiştir. Ancak eşekler 1550’lerden sonrasına kadar İngiltere’de hala yaygın olarak belgelenmemiştir. 17. yüzyılın ortalarından sonra, Oliver Cromwell’in İrlanda’yı işgali, eşeklerin savaş işlerini taşımak için kullanıldığı bir akına sahne oldu. Bunu takiben, ülkeye ilk kez çok sayıda eşek getirilerek, yoksul ve tarımla uğraşan İrlandalı topluluklar için ucuz, çalışan bir taslak hayvan bulundurma fırsatı yaratıldı.
KAYNAK: https://www.thedonkeysanctuary.org.uk/
Çeviri: Onur Metin
Yıllara Göre Eşek Sayısındaki Değişimler
Eşek sayısındaki değişimleri anlamak için, dünya genelinde ve Türkiye’de yıllara göre eşek popülasyonuna dair verilere bakmak önemlidir. 1990’lı yıllarda dünya genelinde eşek popülasyonu yaklaşık 44 milyon civarında seyrediyor. Ancak 2020’lere geldiğimizde, bu sayı yaklaşık 35 milyona kadar düşüyor. Bunun birçok nedeni var.
Türkiye’de ise 1990’lı yıllarda 1 milyondan fazla olan eşek sayısı, 2020’lerde 100,000’in altına iniyor. Türkiye’de TÜİK’in verdiği bilgilere göre, yıllara göre eşek sayısının değişimi şöyle: Türkiye’de eşek sayısı 1999’dan 2022’ye, 943 binden 86 bine düştü. 1999’da Türkiye’de 943 bin eşek varken, 2022 yılında 86.455 olduğu belirtildi.
Bu düşüşün nedenlerine bakarken, tarım ve taşımacılık sektörlerinde yaşanan teknolojik ve ekonomik değişimlerin önemli bir rol oynadığını görüyoruz. Mekanizasyonun artması, şehirleşme ve köyden kente göç gibi faktörler, eşeklere olan ihtiyacı azaltıyor. Ancak onun dışında da çeşitli faktörler var.
Mekanik Tarım ve Modernizasyon
Türkiye’de tarım sektörü hızla mekanize oluyor. Traktörler ve diğer modern tarım makineleri, eskiden iş gücünün bel kemiği olan eşeklerin yerini alıyor. Traktörler, tarlaların sürülmesi, ekinlerin taşınması gibi işlerde eşeklere kıyasla çok daha hızlı ve verimli çalışıyor. Aynı şekilde, biçerdöverler, ekim makineleri ve diğer tarım ekipmanları, insan ve hayvan gücüne olan ihtiyacı neredeyse sıfıra indiriyor. Bu teknolojik dönüşüm, eşeklere duyulan ihtiyacın büyük ölçüde azalmasına neden oluyor.
Köyden Kente Göç
Türkiye’de kırsal alanlardan şehirlere göç hızla devam ediyor. Tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlar, daha iyi yaşam koşulları ve iş fırsatları için kentlere yerleşiyor. Bu göç hareketi, kırsal alanlarda tarım ve hayvancılık işlerinde kullanılan eşeklerin sayısında büyük bir azalmaya yol açıyor. Şehirlerde yaşayan insanlar, tarım ve taşımacılıkta eşeklere ihtiyaç duymuyor. Dolayısıyla, eşeklerin kullanım alanları daralıyor ve popülasyonları azalıyor.
Alternatif Ulaşım ve Taşıma Araçları
Motorlu taşıtların kırsal bölgelerde bile yaygınlaşması, eşeklerin taşıma ve ulaşım amaçlı kullanımını büyük ölçüde azaltıyor. Traktörler, kamyonetler ve motosikletler gibi araçlar, eşeklerin yerini alıyor. Motorlu taşıtlar, eşeklere kıyasla daha hızlı, verimli ve geniş kapasiteli bir taşıma imkanı sunuyor. Köylüler artık ürünlerini pazara götürmek ya da köy içindeki işleri halletmek için motorlu taşıtları tercih ediyor. Bu durum, eşeklerin taşıma ve ulaşımda kullanımını ciddi şekilde azaltıyor.
Ekonomik Değişimler
Ekonomik kalkınma ve değişen yaşam koşulları, kırsal alanlarda hayvancılık ve tarımın yapısını değiştiriyor. Modern tarım teknikleri ve ekonomik gelişmeler, eşek gibi geleneksel iş hayvanlarına olan ihtiyacı azaltıyor. Kırsal alanlarda yaşam standartlarının yükselmesi, modern tarım tekniklerinin benimsenmesine olanak tanıyor. Bu değişimler, eşeklerin tarım ve taşımacılıkta kullanımını neredeyse gereksiz hale getiriyor. Ekonomik değişimlerle birlikte, tarım ve hayvancılıkta yapısal dönüşümler gerçekleşiyor, bu da eşeklerin kullanımını azaltıyor.
Hayvan Refahı ve Hakları Bilinci
Hayvan refahı konusunda artan bilinçlenme, eşeklerin ağır işlerde kullanılmasına yönelik eleştirilerin artmasına neden oluyor. İnsanlar, eşeklerin ağır işlerde kullanılmasının hayvan refahına zarar verdiğini fark ediyor ve bu nedenle eşek kullanımını azaltıyor. Hayvan hakları örgütleri ve sivil toplum kuruluşları, eşeklerin ağır işlerde kullanılmasına karşı kampanyalar yürütüyor. Bu kampanyalar, toplumda hayvan refahı bilincinin artmasına katkıda bulunuyor ve eşek kullanımını azaltıyor.
Eşek Derisine Talep
Özellikle Çin gibi ülkelerde eşek derisinden yapılan ürünlere olan talep, dünya genelinde eşek popülasyonunu ciddi şekilde etkiliyor. Ejiao adı verilen bu ürün, geleneksel Çin tıbbında yaygın olarak kullanılıyor ve bu ürüne olan yüksek talep, özellikle Afrika ve Asya’daki eşeklerin yasa dışı ticaretine ve katledilmesine yol açıyor. Bu durum, eşek popülasyonlarının hızla azalmasına neden oluyor. Eşek derisi ticareti, yerel ekonomilerde ve topluluklarda ciddi problemlere yol açıyor. Eşeklerin tarım ve taşımacılıkta önemli bir yere sahip olduğu bölgelerde, eşek popülasyonunun azalması ekonomik ve sosyal sorunlara neden oluyor.
Sağlık ve Veteriner Hizmetleri
Yetersiz sağlık ve veteriner hizmetleri, eşeklerin hastalıklara karşı savunmasız kalmasına neden oluyor. Kırsal bölgelerde yeterli veteriner hizmetlerinin bulunmaması, eşeklerin hastalanmasına ve ölmelerine yol açıyor. Eşeklerin sağlık sorunları ve hastalıklar, popülasyonlarının azalmasına katkıda bulunuyor. Eşeklerin sağlığının korunması ve veteriner hizmetlerine erişiminin artırılması, popülasyonlarının sürdürülebilirliği için önem taşıyor. Eşeklerin sağlık hizmetlerine erişiminin artırılması ve veteriner hizmetlerinin yaygınlaştırılması, eşek popülasyonlarının korunması için kritik bir öneme sahip.
Çevresel Faktörler
Çevresel faktörler, eşek popülasyonunu etkileyen önemli unsurlar arasında yer alıyor. İklim değişikliği, doğal yaşam alanlarının tahrip edilmesi ve çevresel kirlilik, eşeklerin yaşam koşullarını olumsuz etkiliyor. İklim değişikliği, tarım alanlarında ve doğal yaşam alanlarında ciddi değişikliklere neden oluyor. Bu durum, eşeklerin yiyecek ve su kaynaklarına erişimini zorlaştırıyor ve yaşam koşullarını olumsuz etkiliyor. Çevresel kirlilik ve habitat tahribatı, eşeklerin yaşam alanlarını daraltıyor ve popülasyonlarını azaltıyor. Doğal yaşam alanlarının tahrip edilmesi, eşeklerin yaşam koşullarını zorlaştırıyor ve popülasyonlarını olumsuz etkiliyor.
Popülasyonun sürdürülebilirliği mümkün mü?
Eşek sayısının dünya genelinde ve Türkiye’de azalması, birçok faktörün bir araya gelmesiyle gerçekleşiyor. Mekanik tarım ve modernizasyon, ekonomik değişimler, köyden kente göç, sağlık ve veteriner hizmetlerindeki yetersizlikler, çevresel faktörler, hayvan refahı bilinci ve Çin’deki eşek derisi talebi, bu düşüşte önemli rol oynuyor. Eşek popülasyonunun sürdürülebilirliği için bu faktörlerin dikkate alınması ve gerekli önlemlerin alınması gerekiyor. Eşek popülasyonunun azalmasının önüne geçmek için, tarımda sürdürülebilir ve çevre dostu uygulamaların benimsenmesi, veteriner hizmetlerinin yaygınlaştırılması ve hayvan refahı bilincinin artırılması önem taşıyor. Ayrıca, eşek derisi ticaretinin kontrol altına alınması ve yasaklanması, eşek popülasyonlarının korunması için kritik bir öneme sahip. Bu kapsamda, yerel ve uluslararası düzeyde işbirliği ve politika geliştirilmesi gerekiyor.
Eşeklerin korunması ve popülasyonlarının sürdürülebilirliği için tarımda modernizasyonun dengeli bir şekilde yürütülmesi, hayvan hakları bilincinin artırılması ve eşek derisi ticaretinin kontrol altına alınması gerekiyor. Eşeklerin tarım ve taşımacılıkta kullanımının azalmasının nedenleri iyi analiz edilmeli ve çözüm odaklı politikalar geliştirilmeli. Bu sayede, eşek popülasyonlarının korunması ve sürdürülebilirliği sağlanabilir.
