Akraba evlilikleri, dünya genelinde birçok toplumda yaygın bir uygulama olup, genetik hastalıkların ve doğumsal bozuklukların artmasına neden olabilecek önemli bir risk faktörü olarak kabul edilmektedir. Türkiye’de ise bu fenomen, genellikle kırsal bölgelerde ve geleneksel toplum yapısına sahip yerleşim yerlerinde daha yaygın olarak görülmektedir. Bu yazıda, akraba evliliklerinin sağlık üzerindeki etkilerini, Türkiye’deki oranlarını, hastane bebek ölüm oranlarıyla olan ilişkisini ve dünyanın farklı bölgelerinde bu sorunun ne şekilde şekillendiğini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz. Ayrıca, akraba evliliklerinin genetik hastalıklar ve bebek ölümleri üzerindeki olumsuz etkilerine yönelik yapılan araştırmalara da değineceğiz.
Akraba Evliliği Nedir?
Akraba evliliği, genellikle aynı soyda bulunan bireylerin evlenmesi durumunu ifade eder. Bu evlilikler, bireylerin genetik açıdan daha yakın olmalarına yol açar ve bu da genetik hastalıkların ortaya çıkma riskini artırabilir. Akraba evliliklerinin tarihi, birçok kültürde ve toplumda çeşitli geleneksel, dini veya sosyal nedenlerle uzun yıllardır sürdürülmektedir. Ancak, genetik araştırmalar ve tıbbi gelişmeler, bu evliliklerin sağlığa olan etkilerini daha net bir şekilde ortaya koymuştur.
Türkiye’de Akraba Evliliği Oranları ve Bölgeler
Türkiye’de akraba evlilikleri, özellikle Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde daha yaygın görülmektedir. Yapılan araştırmalara göre, akraba evliliklerinin en yoğun olduğu iller arasında Mardin, Şanlıurfa ve Diyarbakır öne çıkmaktadır. Akraba evliliği oranı, kırsal bölgelerde ve düşük sosyoekonomik düzeydeki yerleşim yerlerinde daha yüksektir. Bunun başlıca nedenleri arasında geleneksel toplum yapısı, düşük eğitim seviyesi ve genetik hastalıklar hakkında yetersiz bilgi bulunması yer almaktadır.
TÜİK verilerine göre 2023 yılında evlenen 565 bin 435 çiftten 18 bin 26’sı akraba evliliği yaptı. Bu da toplamda %3,2’lik bir oran anlamına gelmektedir. Ancak bu oran, bölgelere ve illere göre farklılık göstermektedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki illerde akraba evliliği oranları %20’lere kadar çıkarken, İstanbul ve İzmir gibi büyük şehirlerde bu oranlar oldukça düşüktür.
Türkiye genelinde 2023 yılına kadar devam eden evliliklerde; 40.220.950 kişi evli. Bu evlenen kişilerden, 36.938.896’sı akraba değilken, 3.282.054’ü akraba Yani, Türkiye’nin %8,2’si akraba evliliği yapmış.
Akraba Evliliği ve Genetik Hastalıklar
Akraba evliliklerinin genetik hastalıklar üzerinde ciddi etkileri vardır. Genetik olarak daha yakın olan bireylerin çocuklarında, bazı hastalıkların ortaya çıkma olasılığı artar. Bu hastalıklar genellikle kalıtsal geçiş gösterir ve bazıları, yeni doğan bebeklerde ölümcül sonuçlar doğurabilir. Özellikle hemofili, kistik fibroz, talasemi ve sıkıntılı kalp hastalıkları gibi genetik hastalıkların riski, akraba evliliklerinde daha yüksektir.
Türkiye’de yapılan çalışmalara göre, akraba evliliği yapan çiftlerin çocuklarında doğumsal hastalıkların oranı, normal evliliklere göre %2-4 daha yüksektir. Bu hastalıklar arasında en yaygın olanları, doğuştan gelen kalıtsal hastalıklar ve zihinsel engellerdir. Ayrıca, bu tür evliliklerin, bebek ölümleriyle de doğrudan ilişkili olduğu gözlemlenmiştir.
Akraba Evliliği ve Bebek Ölümleri
Akraba evliliklerinin, doğum öncesi ve sonrası bebek sağlığı üzerinde önemli etkileri vardır. Türkiye’de özellikle kırsal bölgelerde yapılan akraba evlilikleri, doğumsal bozuklukları artırmakta ve bu da bebek ölüm oranlarının yükselmesine yol açmaktadır. Akraba evliliklerinin olduğu bölgelerde, genetik hastalıkların daha sık görüldüğü ve bu hastalıkların, bebeklerin erken yaşta hayatlarını kaybetmelerine neden olduğu görülmektedir.
Türkiye’de bebek ölüm oranı 2020 yılı itibariyle 1000 doğumda 12,3’tür. Ancak bu oran, bazı illerde çok daha yüksek olabilmektedir. Örneğin, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde bebek ölüm oranları, Türkiye ortalamasının iki katına kadar çıkabilmektedir. Şanlıurfa, Mardin ve Diyarbakır gibi iller, akraba evliliği oranlarının yüksek olduğu ve bebek ölüm oranlarının da buna paralel olarak fazla olduğu iller arasında yer almaktadır.
Türkiye’de Akraba Evliliği Oranları ve Bölgesel Farklılıklar
Türkiye’deki illere göre akraba evliliği oranları büyük farklılıklar göstermektedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesi’nde, akraba evliliği oranları genellikle %10 ve üzeri seviyelerde iken, Batı Anadolu ve Marmara Bölgesi’nde bu oranlar %2-3 civarındadır. Örnek olarak:
- Mardin: %20,1
- Şanlıurfa: %18,7
- Diyarbakır: %16,8
- Adıyaman: %16,7
- Siirt: %16,6
- Batman: %15,8
- Gaziantep: %15,6
- Muş:%14,9
- Bitlis: %14,7
- Şırnak: %14
- İstanbul: %7
- Ankara: %7.3
Bu oranlar, sadece sağlık açısından değil, aynı zamanda toplumsal yapı ve eğitim seviyesi ile de ilişkilidir. Eğitim seviyesi arttıkça, akraba evliliği oranlarının düştüğü ve bu evliliklerin doğurduğu sağlık sorunlarının daha fazla fark edilmeye başlandığı gözlemlenmektedir.
Akraba Evliliği ve Toplumsal Sorunlar
Akraba evliliklerinin yalnızca sağlık üzerindeki olumsuz etkileri değil, aynı zamanda toplumsal sorunlara yol açtığı da bilinmektedir. Akraba evlilikleri, genellikle cinsiyet eşitsizliği, kadın hakları ihlalleri ve eğitim seviyesi düşüklüğü gibi toplumsal sorunlarla iç içe geçmiştir. Kırsal bölgelerde, genellikle kadınların eğitim almamış ve sağlık bilgisi yetersiz olduğu yerlerde akraba evlilikleri daha yaygındır. Bu, doğrudan toplumsal bir sorun olarak değerlendirilebilir.
Bunun yanında, akraba evliliklerinin, aile içindeki bireyler arasında güçlü bağlar kurmayı sağlasa da, uzun vadede sağlıksal ve toplumsal açıdan büyük sorunlara yol açabilmektedir. Akraba evliliklerinin önlenmesi için toplumda farkındalık yaratmak, eğitim olanaklarını iyileştirmek ve sağlık hizmetlerine erişimi artırmak gerekmektedir.
Dünya Genelinde Akraba Evliliği ve Sağlık Sorunları
Dünyada da akraba evlilikleri, genetik hastalıkların yaygın olduğu ve bebek ölümlerinin arttığı bölgelerde büyük bir sorun teşkil etmektedir. Orta Doğu, Kuzey Afrika, Asya ve bazı Avrupa ülkelerinde akraba evlilikleri oldukça yaygındır. Bu ülkeler arasında Suudi Arabistan, Pakistan, Irak, Mısır, Hindistan ve Afganistan gibi ülkeler öne çıkmaktadır.
Akraba evlilikleri, farklı coğrafyalarda ve kültürlerde çeşitli sosyal, dini ve kültürel sebeplerle yaygın bir şekilde uygulanmaktadır. Ancak, bu evlilikler, genetik hastalıkların artmasına ve doğumsal bozuklukların görülme sıklığının yükselmesine yol açabilmektedir. Aşağıda, dünya genelinde akraba evliliği oranlarının yüksek olduğu bazı ülkeler ve bu evliliklerin sağlık üzerindeki etkilerine dair önemli bilgiler yer almaktadır.
Pakistan: Akraba Evliliği Oranı %60’tan Fazla
Pakistan, akraba evliliklerinin en yaygın olduğu ülkelerden biridir. Ülkede yapılan araştırmalara göre, akraba evliliği oranı %60’ın üzerindedir ve bu oran, özellikle kuzen evliliklerinde yoğunlaşmaktadır. Bu tür evlilikler, genetik hastalıkların yayılmasına zemin hazırlamakta ve doğumsal bozuklukların artmasına neden olmaktadır. Yapılan araştırmalar, bu tür evliliklerin, thalassemia, hemofili ve kistik fibroz gibi kalıtsal hastalıkların daha fazla görüldüğünü ortaya koymaktadır【World Population Review】.
Suudi Arabistan: Yüksek Oranlar ve Genetik Hastalıklar
Suudi Arabistan’da da akraba evlilikleri yaygındır. Genellikle birinci dereceden kuzen evlilikleri öne çıkmakta ve bu tür evlilikler, genetik hastalıkların prevalansını artırmaktadır. Suudi Arabistan’da, akraba evliliği oranları %50’nin üzerine çıkmaktadır ve bu da çeşitli genetik hastalıkların yaygınlaşmasına sebep olmaktadır. Özellikle, kalp hastalıkları, zihinsel engeller ve doğuştan gelen metabolik hastalıklar bu evliliklerin sonucunda daha sık görülmektedir【European Society of Medicine】.
Katar ve Birleşik Arap Emirlikleri: Orta Doğu’nun Zengin Ülkelerinde Yüksek Oranlar
Katar ve Birleşik Arap Emirlikleri gibi Orta Doğu’nun zengin ülkelerinde de akraba evliliği oranları oldukça yüksektir. Bu ülkelerde, akraba evlilikleri genellikle %50’nin üzerinde görülmektedir. Çoğunlukla kuzen evliliklerinin yaygın olduğu bu ülkelerde, genetik hastalıkların prevalansı da oldukça yüksektir. Bu durum, toplumların geleneksel yapıları, dini inançları ve kültürel değerleriyle doğrudan ilişkilidir. Uzmanlar, bu evliliklerin yüksek oranlarla görüldüğü bölgelerde, kalıtsal hastalıkların önlenmesi için genetik danışmanlık hizmetlerinin yaygınlaştırılması gerektiğini vurgulamaktadır【World Population Review】【European Society of Medicine】.
Afganistan, Sudan ve Yemen: Genetik Bozukluklar ve Kültürel Etkiler
Afganistan, Sudan ve Yemen gibi ülkelerde de akraba evlilikleri yaygındır. Bu toplumlarda akraba evliliği oranları yüksek olup, genetik bozukluklar büyük bir sağlık sorunu yaratmaktadır. Bu durum, toplumların kültürel ve dini inançlarıyla da şekillenmektedir. Bu ülkelerde yapılan araştırmalar, akraba evliliklerinin doğumsal bozukluklar, kalıtsal hastalıklar ve mental engeller gibi sağlık sorunlarını artırdığına işaret etmektedir. Bu ülkelerde, genetik hastalıkların daha yaygın olmasının temel nedenlerinden biri, bu evliliklerin kültürel olarak kabul edilmesi ve pek çok ailenin bu geleneksel evlilik modelini sürdürmesidir【World Population Review】【European Society of Medicine】.
Fas ve Cezayir: Kuzey Afrika’da Yüksek Akraba Evliliği Oranları
Kuzey Afrika’da, özellikle Fas ve Cezayir gibi ülkelerde de akraba evlilikleri oldukça yaygındır. Fas’ta akraba evliliği oranı %30’un üzerinde iken, Cezayir’de de benzer oranlar söz konusudur. Bu ülkelerde yapılan genetik araştırmalar, akraba evliliklerinin kalıtsal hastalıkların yayılmasına yol açtığını ve doğumsal hastalıkların oranlarını artırdığını ortaya koymaktadır. Fas’ta yapılan araştırmalara göre, akraba evliliklerinin yüksek olduğu bölgelerde, doğumsal bozuklukların sıklığı diğer bölgelere göre daha yüksektir【Wikipedia】.
Suudi Arabistan’da yapılan araştırmalara göre, akraba evliliği yapan çiftlerin çocuklarında kalıtsal hastalıkların görülme oranı %30’lara kadar çıkmaktadır. Benzer şekilde, Pakistan’da da akraba evliliklerinin yüksek olduğu bölgelerde bebek ölüm oranları oldukça yüksektir. Bu durum, genetik danışmanlık hizmetlerinin yetersiz olduğu ve toplumsal farkındalığın az olduğu bölgelerde daha belirgindir.
Öneriler
Akraba evliliklerinin, sağlık üzerinde oluşturduğu riskler, yalnızca bireyler için değil, aynı zamanda toplumlar için de büyük bir tehdit oluşturuyor. Türkiye’de özellikle Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde görülen yüksek akraba evliliği oranları, genetik hastalıkların ve bebek ölümlerinin artmasına yol açmaktadır. Bu sorunun çözülmesi için, sadece sağlık sisteminin iyileştirilmesi değil, aynı zamanda toplumsal farkındalığın artırılması, eğitim seviyesinin yükseltilmesi ve genetik danışmanlık hizmetlerinin yaygınlaştırılması gerekmektedir.
Akraba evliliklerinin sağlık üzerindeki olumsuz etkilerinin daha geniş bir çerçevede ele alınması, toplumsal düzeyde büyük bir değişim yaratabilir. Ancak bu değişim, toplumsal, kültürel ve eğitimsel boyutlarda bir dönüşüm gerektirecek, dolayısıyla her bireyin ve toplumun üzerine düşen sorumluluğu yerine getirmesi büyük önem taşımaktadır.
