Yolsuzluk Algı Endeksi (CPI), her yıl Transparency International tarafından yayımlanan ve kamu sektöründeki yolsuzluğun algılanan seviyelerini ölçen önemli bir araçtır. 2023 CPI raporu, küresel eğilimleri, bölgesel zorlukları ve ülke bazlı gelişmeleri inceleyerek, yolsuzlukla mücadele önlemlerinin etkinliğine dair detaylı bir bakış sunuyor. Bu analizde, küresel trendler ele alınırken, önemli ülkelerin sıralamaları incelenmekte ve Türkiye’nin pozisyonu, zaman içindeki değişimleri anlamak için tarihsel verilerle birlikte değerlendirilmiştir.
2023 CPI’ye Genel Bakış
Durgun Küresel Ortalama
CPI için küresel ortalama puan 43/100 ile aynı seviyede kalmıştır ve bu değer son 12 yıldır değişmemiştir. Bu durum, yolsuzlukla mücadelede artan farkındalığa ve çabalara rağmen ilerlemenin hala yavaş olduğunu göstermektedir. İncelenen 180 ülkenin üçte ikisinden fazlası, 50 puanın altında bir skor alarak birçok bölgede yolsuzluğun ele alınmasında ciddi zorluklar yaşandığını ortaya koymaktadır.
En İyi Performans Gösteren Ülkeler
Danimarka (90), Finlandiya (87) ve Yeni Zelanda (87) gibi ülkeler, şeffaflık ve iyi yönetişim konusunda örnek teşkil etmeye devam etmektedir. Bu ülkelerin ortak özellikleri arasında bağımsız yargı sistemleri, güçlü basın özgürlüğü ve hesap verebilirliği destekleyen sağlam kurumsal çerçeveler bulunmaktadır.
En Kötü Performans Gösteren Ülkeler
Listenin diğer ucunda, Somali (12), Suriye (13) ve Güney Sudan (13) gibi ülkeler, siyasi istikrarsızlık, zayıf kurumlar ve sistemik yolsuzluk nedeniyle en alt sıralarda yer almaktadır.
CPI’den Önemli Küresel Gözlemler
Amerika Birleşik Devletleri
Amerika Birleşik Devletleri, 69 puan alarak yolsuzlukla mücadele çabalarında durgunluk göstermektedir. Nispeten yüksek sıralamasına rağmen, siyasi kutuplaşma, seçim finansmanında reform eksikliği ve kurumlara olan güvenin azalması gibi sorunlar ilerlemeyi engellemiştir.
Gelişmekte Olan Pazarlar
Hindistan (40) ve Brezilya (38) gibi Güney Yarımküre’nin büyük ekonomileri, karma bir ilerleme sergilemektedir. İhale ve teknoloji gibi sektörlerde yapılan reformlar iyileşmeler sağlarken, köklü yolsuzluk sorunları ve siyasi skandallar zorlukları artırmaktadır.
Türkiye’nin 2023 CPI’deki Konumu
2023 Sıralaması
2023 yılında Türkiye, 34/100 puan alarak 115. sırada yer almıştır. Bu durum, 2022’ye göre iki puanlık bir düşüşü ifade etmekte ve yolsuzluk algısının kötüleştiğini göstermektedir. Türkiye’nin puanı, 43 olan küresel ortalamanın oldukça altındadır ve ülkeyi yaygın yolsuzluk kaygılarının olduğu ülkeler arasında konumlandırmaktadır.
Türkiye’nin Düşüşüne Katkıda Bulunan Faktörler
Türkiye’nin CPI sıralamasındaki düşüşüne katkıda bulunan birkaç önemli faktör bulunmaktadır:
- Kurumsal Bağımsızlığın Zayıflaması: Yargı bağımsızlığının zayıflaması ve yürütme gücünün yoğunlaşması, denetim ve denge mekanizmalarını zayıflatmıştır.
- Medya Özgürlüğünün Kısıtlanması: Hükümetin medya üzerindeki artan kontrolü, yolsuzluğu ortaya çıkarmada kritik bir araç olan araştırmacı gazeteciliği engellemiştir.
- Ekonomik İstikrarsızlık: Ekonomideki dalgalanmalar ve şeffaf olmayan finansal uygulamalar, yönetişimde hesap verebilirlik endişelerini artırmıştır.
- Sivil Toplumun Kısıtlanması: Sivil toplum kuruluşlarına ve protestolara yönelik baskılar, sivil toplumun hükümeti hesap verebilir kılma yeteneğini engellemiştir.
Türkiye’nin CPI Sıralamasındaki Tarihsel Değişim
Türkiye’nin CPI puanı ve sıralaması, son yirmi yılda önemli dalgalanmalar göstermiştir. Bu durum, siyasi ve ekonomik dinamiklerdeki değişimleri yansıtmaktadır.
2000’lerin Başları: Mütevazı İyileşmeler
2000’lerin başında Türkiye’nin CPI puanı, ekonomik reformlar ve Avrupa Birliği standartlarına uyum çabaları sırasında 40 ile 50 arasında değişmiştir. Yargı reformları ve kamu alımlarında şeffaflığın artırılması bu kazanımlara katkıda bulunmuştur.
2010’ların Ortası: Durgunluk ve Düşüş
2013 yılından itibaren Türkiye’nin puanı hızla düşmeye başlamıştır. Gezi Parkı protestoları ve ardından gelen hükümet tepkisi, bir dönüm noktası olmuştur. Özellikle iktidar elitleri arasında yaygın yolsuzluk iddiaları kamuoyunun gündeminde baskın hale gelmiştir. 2016 yılına gelindiğinde Türkiye’nin puanı 41’e düşmüştür.
Son Yıllar: Sürekli Düşüş
2016’dan bu yana Türkiye’nin CPI performansı daha da kötüleşmiştir. 2016’daki darbe girişiminin ardından ilan edilen olağanüstü hal, demokratik özgürlükleri ciddi şekilde kısıtlamıştır. 2020 yılında Türkiye’nin puanı 40’a düşmüş ve 2023’te 34’e kadar gerilemiştir.
Türkiye’nin Bölgesel Bağlamı
Türkiye’nin CPI performansı, Doğu Avrupa ve Orta Asya’da yolsuzluğun zayıf kurumlar ve otoriter yönetişim nedeniyle yaygın olduğu daha geniş eğilimlerin bir yansımasıdır. Bölgesel ortalama 35’tir ve Türkiye’nin puanı bu rakama oldukça yakındır. Yunanistan (50) ve Bulgaristan (43) gibi komşu ülkeler biraz daha iyi performans göstermesine rağmen, hala önemli zorluklarla karşı karşıyadır.
Yolsuzluğun Türkiye Üzerindeki Etkileri
Ekonomik Etkiler
Yolsuzluk, Türkiye’de yatırımcı güvenini baltalamış ve ekonomik istikrarsızlığa katkıda bulunmuştur. Kamu alımlarında şeffaflığın olmaması ve yargının siyasallaşması, doğrudan yabancı yatırımı caydırmıştır.
Sosyal Sonuçlar
Yolsuzluk, eşitsizliği artırmış ve kaliteli kamu hizmetlerine erişimi sınırlandırmıştır. Vatandaşlar genellikle sağlık, eğitim ve altyapıdaki verimsizlikler nedeniyle yolsuzluk uygulamalarının yükünü taşımaktadır.
Siyasi Yansımalar
Kurumlara olan kamu güveni önemli ölçüde azalmış, bu durum siyasi kutuplaşmayı ve toplumsal huzursuzluğu körüklemiştir. Üst düzey yetkilileri içeren yolsuzluk skandalları, kamuoyunun şüphelerini daha da derinleştirmiştir.
Türkiye için Öneriler
Türkiye’nin CPI sıralamasındaki düşüşü tersine çevirebilmesi için kapsamlı yolsuzlukla mücadele reformlarını benimsemesi gerekmektedir:
- Kurumsal Bağımsızlığı Güçlendirme: Yargının ve diğer denetim organlarının bağımsızlığını yeniden tesis etmek, hesap verebilirliği sağlamak için kritik öneme sahiptir.
- Şeffaflığı Artırma: Kamu alımları ve mali açıklamalar konusunda yapılacak reformlar, yolsuzluk fırsatlarını azaltabilir.
- Sivil Özgürlükleri Korumak: Basın özgürlüğünü ve sivil toplum katılımını garanti altına almak, demokratik hesap verebilirliği güçlendirecektir.
- Uluslararası İş Birliği: Uluslararası yolsuzlukla mücadele sözleşmelerine ve standartlarına uyum sağlamak, yerel çabaları güçlendirebilir.
Türkiye’nin CPI Puanları ve Sıralamaları
Aşağıdaki tablo, Türkiye’nin son yirmi yıldaki CPI puanlarını ve sıralamalarını göstermektedir:
| Yıl | CPI Skoru | Küresel Sıralama |
|---|---|---|
| 2003 | 41 | 77 |
| 2008 | 46 | 58 |
| 2013 | 50 | 53 |
| 2016 | 41 | 75 |
| 2020 | 40 | 86 |
| 2023 | 34 | 115 |
